Het verhaal van Harrie
Geboren natuurliefhebber
"Na mijn pensioen wil ik mij voor het duingebied blijven inzetten. Want voor goed natuurbeheer zijn er zoveel mogelijk gegevens nodig en die worden grotendeels verzameld door vrijwilligers. Daar draag ik graag mijn steentje aan bij."
Ik ben Harrie van der Hagen, als ecoloog al 35 jaar verbonden aan Dunea. Ik doe vooral veel onderzoek naar de flora en fauna in de duinen. Veel collega’s raadplegen mijn expertise. Maar na al die jaren is het tijd om het stokje over te dragen. Dit jaar ga ik met pensioen, maar ik blijf actief als vrijwilliger in dit gebied.
Mijn liefde voor de natuur gaat héél ver terug, dat is er met de paplepel in gegoten. Als kind groeide ik op in de natuur op de boerderij. Daarna ging ik biologie studeren. Maar toen ontdekte ik al snel dat niet genetica mijn ding was, maar natuur. Eigenlijk kun je wel zeggen dat ik van mijn hobby m’n werk heb gemaakt!
Trots op windgaten in de zeepreep
Als wetenschapper signaleer je zaken in de natuur die dreigen mis te gaan. In dat geval stippel je beleid uit en vervolgens ga je het effect daarvan monitoren. Zo’n proces kan zomaar twintig jaar duren, soms wel nog wel langer. Een voorbeeld van zo’n langdurig proces (én waarvan we erg trots zijn op het resultaat!) zijn de windgaten in de zeereep. Die windgaten zorgen voor een natuurlijke bescherming bij hevige stormen, waarbij de natuur intact blijft en zichzelf herstelt. Wat daar zo mooi aan is, is dat we bepaalde planten en dieren weer terug zagen komen waar ze hoorden in zo’n dynamische kust.
Konijn levert het beste werk
Onlangs heb ik mijn promotieonderzoek afgerond naar de ontwikkeling van de vegetatie in Meijendel sinds de introductie van de konikpaarden en gallowayrunderen in 1990. Wat bleek, dit vee doet helemaal niet waarvoor ze waren uitgezet uitgaande van jaarrond en een dier op 15 hectare: ze grazen de duinen niet kaal. De duinen missen vooral het natuurlijke beheer van konijnen. Vanuit natuurbeheer is dus het beter om je te richten op het herstel van de populaties konijnen.
Ik mag wel zeggen dat dit een heel verrassende uitkomst was! Naast dat konijnen graven en zo voor verstuiving zorgen, zijn ze dol op kiemplanten van bomen en struiken. Die krijgen bij een goede konijnenpopulatie geen enkele kans. Het sterke effect van het konijn zie je terug aan de meidoorn in Meijendel. Een grote groep meidoorns stamt uit een korte periode van drie jaar waarin konijnen massaal stierven door een dodelijk virus. Zo zie je maar dat het ecologische vak niet eenvoudig is. Je kunt niet alle factoren die van invloed zijn zomaar van elkaar kan scheiden.
Minder stikstof, verbetering biodiversiteit
Uit het promotieonderzoek blijkt ook dat de dalende stikstofbelasting - na de piek rond 1990 - effect heeft gehad op verbetering van de biodiversiteit. Zelf vermoed ik dat ook klimaatverandering daaraan bijdraagt, maar dat is nog niet onderzocht. Ik zie duinen als een halfwoestijn. Door droogte verschuift het van vergrassing naar kruidenrijke graslanden. Mijn streven is om het effect van klimaatverandering op de duinen inzichtelijk te krijgen door jonge wetenschappers te gaan begeleiden in dat onderzoek. Ik ga dan misschien officieel weg bij Dunea, maar ik ben niet weg uit de duinen! De kalkgraslanden van de duinen zijn de botanische snoepjes van Nederland.
Er valt veel te tellen in de natuur
Rond 1955 zijn met betonnen paaltjes ‘testvakken’ vastgelegd. Elke vier jaar beschrijven we de begroeiing en kunnen de ontwikkeling daardoor volgen. Treed er vergrassing op, verdwijnen er belangrijke kruiden, worden de bossen eentoniger of juist rijker? Dat soort data houdt Dunea allemaal bij. Bij een andere vorm van monitoring hanteren we vaste routes waarlangs vrijwilligers de planten tellen. Inmiddels zijn die routes al vijf keer gevolgd en daarmee is 20 jaar aan verandering in kaart gebracht. Er valt enorm veel te tellen in de natuur en zo bij te sturen als dat nodig is; hierover vertelt Annemarie meer in haar duinverhaal.
Broedvogels tellen gaat weer op een heel andere manier. Dan hebben we het over vaste gebieden van ongeveer 50 hectare, waarbij vrijwilligers 8 tot 10 keer in het voorjaar de vogels op een gestandaardiseerde wijze tellen. In heel Nederland gebeurt dat op dezelfde manier en regelmatig wordt dat landelijk geëvalueerd; in het duinverhaal van Rinse wordt meer uitgelegd over het tellen van vogels. Bij vogels heb je niet altijd de macht om populaties te sturen. Want de Sahara wordt breder en stel dat de vogels die dan niet meer over kunnen steken... Daar kun je niet zoveel aan doen.
Waarom doet de nachtegaal het zo goed in Meijendel?
De nachtegaal is in Nederland bijna verdwenen, behalve hier in Meijendel, daar is nog een stabiele populatie. Als onderzoeker ben ik natuurlijk enorm geïnteresseerd waarom dat zo is. Blijft de populatie in stand, en wat kunnen we doen om die te behouden? De nachtegaal is een zogenaamde grondbroeder, verborgen in struikjes bij voorkeur met brandnetels. Zodra ze op het nest zitten stoppen ze met zingen om zichzelf niet te verraden. Dan vraag je je als onderzoeker meteen af: moeten we die nesten extra beschermen tegen vee? Is er wel voldoende voedsel voor de jongen? We weten nog erg weinig van de broedbiologie van de nachtegaal. Vaak wordt te laat gestart met zo’n onderzoek. Want hoe kleiner de populatie, hoe lastiger het is om goed onderzoek te kunnen doen. Daarom zijn we twee jaar geleden hier al mee begonnen. Volgend jaar ronden we dat onderzoek af en hopen we beter te weten waarom de nachtegaal het hier zo naar zijn zin heeft.
Luisteren naar kikkergeluiden
Mijn vroegste jeugdherinnering met betrekking op de natuur was dat ik als zesjarige op de trekker reed, heel langzaam; mijn vader en andere werkers verzamelden de strobalen op de wagen. Ik zag een veldleeuwerik wegvliegen en automatisch stuurde ik met de trekker en al de kant van de vogel op. Tot groot ongenoegen van mijn vader. ’s Avonds luisterde ik altijd naar de kikkergeluiden, die ik in Brabant langzaam heb horen verdwijnen. Daar is de kiem gepland voor mijn interesse in natuurbeheer, en die is altijd gebleven.
Werk met passie!
Tegen mijn opvolger(s) zou ik willen zeggen: werk met passie. Passie geeft je namelijk het geduld en de energie om tegenslagen te verwerken, want die kom je echt wel tegen in dit langetermijnwerk. Het bewerkstelligen van een positieve verandering in de natuur geeft uiteindelijk zoveel voldoening, daar doe je het allemaal voor.
Over Dunea’s duingebieden
Onze duingebieden Berkheide, Solleveld en Meijendel zijn een belangrijke plek voor een grote verscheidenheid aan bloemen, planten, dieren en mensen. Deze gebieden maken deel uit van Nationaal Park Hollandse Duinen. Dunea beheert deze prachtige, kwetsbare, veerkrachtige natuur en beschermt de drinkwaterwinning. Dat doen we al bijna 150 jaar en dat doen we niet alleen. Samen met vrijwilligers en (natuur)organisaties beschermen we onze gebieden met veel passie en plezier.